Sejarah Desa

SEJARAH DESA MANGGISSARI

OM SWASTYASTU

            Sedurung wenten desa, dados kantun alas ageng, yening pacing lunga saking desa Dabdaputih nuju ke desa Pekutatan, pemargine kantun rungka wiyadin ngentap alas, pengawit ring waneng wiyadin batas Kabupaten Buleleng/Jembrana, pengawit ring bates punika wenten kapanggih :

  1. Bale sane makereb antuk seng sane sampun tua, dados angraab punika sampun barak, taler irika wenten wit/punyan lateng sane ageng saha asagan/turus lumbung, genah sang memargi maturan nunas kerahajengan. Ring bale punika genah mesayuban/meraryan. Kesuen pengayatan punika kewastanin : PURA BARAKSENG.

Genahe punika kawastanin BARAKSENG.

 

  1. Raris memargi ngelodang, nenten doh saking genahe punika taler ring tengah alas, wenten wit/punyan manggis, yata kocap tan naenin mewoh [wantah mabungan kewantan]. Kasuen genah punika kewastanin Manggissari.

 

  1. Ngelodang malih pemargina, ngentap marga sesunutan ring tengah alas, sawetara wenten kirang langkung kalih [2] Km. Ring bangkiang munduke sisi kelod wenten kepanggih bebatura madaging laapan antuk punyan ending, irika taler genah maturan nunas kerahajengan sejroning pemargi mangda rahajeng. Ring genahe punika wenten wit/punyan poh. Saking punika macingakan kelod/kesegara, wiyakti asri pekantenan ipun ngulangunin. Kasuen pengayatan punika kewastanin : PURA PENGUNGANGAN. Pura punika wiyakti angker tur pingit, duaning asing-asing sane maturan irika kajroan panyengker sane antuk punyan andong, sampun madeg sampun mobot, sesampun rauh ring pagenahan ipun kandugi keruron kabawos ngelabohang. Riantuk sering-sering asapuniki kewentenane, raris pura punika kaparabin : PURA PINGIT.

 

  1. Ngelodang malih pamargine, sawatara wenten taler kalih KM, saking pura pingit, kepanggih wenten wit/punyan bunut ageng , tur wenten taler bangan pinake pengayatan genah maturan nunang karahajengan. Pemerintah Belanda mekarya margi, mangda dados kamarginin antuk motor. Bunut punika pacang kaimpasin, margi dauh punyan bunut, nanging setata tan kesidan raris bunut punika kapongpong, dados margine wiyakti wenten ring tengah punyan bunut punika. Buruh sane makarya irika,sami kerahuang saking jatma hukuman saking penegara Sasak (Lombok) kebawos bogolan Sasak. Akeh bogolan-bogolan punika padem tan pasangkan, tur ketanem tan doh ring genah punika. Kesuen Pengayatan punika kebawos : PURA BUNUT BOLONG. (indik Pura punika, pacang kebawos nyeja (mengusus). Alas punika kebuka keanggen tanah Pertanian wiyadin pabiyanan duk tahun 1928.

 

Kesuen-suen antuk Pemerintah Belanda, alas punika pacang kebuka pacang katibakang ring rakyat petani. Akeh rakyat saking dura desa sane sampun presida nunas mejalaran antuk surat permohonan (rekes). Rekes-rekes punika sami majalaran/melalui mekel ring Desa Munduk/Singaraja inggih punika Mekel Wayan Dana. Pemohon-pemohon punika kadadosang akudang kelompok, inggih punika :

  1. Kelompok Pande Receb, saking desa Tulikup/Gianyar, duk punika kenjekan megenah ring Desa Munduk, saha pemilet minakadi :
  • Dane I Gusti Putu Cakeg dkk.
  • I Nyoman Remben. dkk
  • Dane I Gusti Ngurah Tokolan, dkk
  • Dane Sang Made Gejir, dkk
  • Miwah sane sewosan.
  1. Kelompok Pan Tojan, saking Desa Banjar/Buleleng, taler duk punika kenjekan wenten ring Desa Munduk, saha pemilet minakadi :
  • I Nengah Kerinyit.
  • I Nyoman Jablegan.
  • I Ketut Renteb.
  • Pan Sadri.
  • Pan Taman, dkk.
  • Miwah Sane lian-lianan.
  1. Kelompok Dapdaputih/Buleleng, saha pemilet :
  • Ngakan Nyoman Gangsar.
  • Ngakan Nyoman Janggir.
  • Ngakan Ketut Merta.
  • Ngakan Padet.
  • Pan Sirum.
  • Miwah sane lian-lianan.

Sane No.3 puniki riinan ngabas, seantukan nyarengin permohonan ring Dapdaputih, sakewanten ngelintang/ngeliwat wates ipun mekarya, duaning wates Kabupaten during tatas keuningin.

  1. Kelompok Pan Dana, saking Desa Kekeran/Buleleng, saha pemilet minakadi :
  • Saking Desa Kekeran/Buleleng.
  • Saking Desa Busungbiu.
  • Saking Desa Mayong.
  • Saking Desa Tangkup/Karangasem.
  • Miwah sane lian-lianan.

 

  1. Kelompok I Wayan Candra, saking Desa Kayuputih/Buleleng, saha pemilet :
  • I Rusut.
  • I Rampen.
  • I Komang Kada.
  • Miwah sane lian-lianan.

Kelompok puniki taler sampun riinan maketya, seantukan nyarengin rombongan Dapdaputih, nanging mekarya liwat wates.

            Kesuen sesampun tanah ketibakang ring soang pemohon, tur sampun sami pada jenek genah, tur sampun keukur olih tukang ukur (kelasir). Mantra Kelasir sane ngukur tanah punika Bapak I Gede Tata, saking Singaraja. Raris antuk Pemerintah duk punika Punggawa Tegalcangkring (Bapak I Gede Putu) saking Singaraja, ketunjuk Prajuru Desa, minakadi :

  1. Dane Pande Receb, ngajegin dados Prebekel/Kepala Desa.
  2. Dane Pan Tojan, Ngajegin sekadi Wakil, saha keabih antuk Prajuru, manut keyuatan duk punika.

 

            PENGEMBANGAN :

                        Kesuen cacah jiwan petani sayan ngakehang, jantos perlu kelimbakang. Antuk punika raris wenten sane ngrereh genah ngelodang miwah wenten sane nganginang, taler wenten sane jenek melinggih ring genah pengawit.

  • Sane ngelodang melinggih ring baler bunut. Kesuen kawastanin banjar Bunutbolong, manut kewentenan cirri punyan bunut ageng, saha margine ring tengah punyan bunut punika.
  • Sane kantun jenek melinggih, kewastanin banjar Manggissari manut taler ring kewentenan punyan manggis sane wantah mebunga kewanten.
  • Sane nganginang, magenah irika duk punika wenten maka cihna punyan juwuk ageng, irika sami jenek melinggih, kewastanin banjar Juwukmanis.
  • Watan Desa taler manut wit kewentenan punyan manggis sane tan naening mewoh, inggih punika.

 

DESA MANGGISSARI

PRAJURU-PRAJURU :

  1. Ring Banjar Bunutbolong                   : Pan Sena Taweng.
  2. Ring Banjar Manggissari                     : Pan Tojan.
  3. Ring Banjar Juwukmanis                    : I Wayan Candra.

PEMANGKU :

  1. Ring Kahyangan Tiga             : Anak Agung Rai Sangging (Saking Taman Bali)
  2. Ring Pura Barangseng                        : Pan Wita

 

            Kirang langkung tahun 1928 Gubernement Hindia Belanda ngicenin galah ring sapasira ugi sang meled jagi merebak alas ngerereh tanah jagi keanggen paabiyanan, melarapan antus nunas ica (ngrekes) ring Pemerintah Hindia Belanda. Surat-surat rekes punika sami mangda antuk lewat Mekele ring Desa Munduk, Buleleng sane meparab : Mekel Wayan Dana. Sami sang sane mapinunas punika kepah (kebagi) dados 5 (limang) kelompok (pahan) inggih punika :

  1. Kelompok Pande Receb, saking Desa Tulikup Gianyar kanjekan punika magenah ring Desa Munduk kesarengin antuk sane sewosan minakadi :
  • Dane I Gusti Putu Cekeg, saha pemilet.
  • Nyoman Remben, saha pemilet.
  • Dane I Gusti Ngurah Tkelan, saha pemilet.
  • Dane Sang Made Gejir, saha pemilet.
  • Miwah sane sewosan.

 

  1. Kelompok Pan Tojan, wit saking Desa Banjar, Buleleng taler kenjekan punika magenah ring Desa Munduk, kesarengin olih :
  • I Nengah Kerinyit.
  • I Nyoman Jeblegan.
  • I Ketut Renteb.
  • Pan Sadri.
  • Pan Taman, saha pemilet.
  • Miwah sane sewosan.

 

  1. Kelompok Dapdap Putih/Buleleng, kesarengin olih :
  • Ngakan Nyoman Gangsar.
  • Ngakan Nyoman Janggir.
  • Ngakan Ketut Merta.
  • Ngakan Padet.
  • Pan Sirum.
  • Miwah sane sewosan.

 

 

 

Kelompok puniki sane pinih riin ngabas alas, nanging kadi ngelintang wates, riantukan wates swaprajune during tatas kauningin.

  1. Kelompok Pan Dana, wit saking Desa Kekeran buleleng kasarengan antuk :
  • Pamilet-milet saking desa kekeran, Buleleng.
  • Pemilet saking desa Busung Biu Buleleng.
  • Pemilet saking desa Mayong, Buleleng.
  • Pemilet saking Desa Tangkup, Karangasem.
  • Miwah sane liyanan.

 

 

  1. Kelompok I Wayan Candra, wit saking Desa Kayu Putih, Buleleng saha pamiletnyane :
  • I Rusut
  • I Rampen
  • I Komang Kada
  • Miwah sane lianan.

Kelompok puniki sinarengan makarya ngerebas alas sareng kelompok Nomer : 3 Saking Desa Dapdap Putih, taler sinarengan ngeliwat wates swaprajane.

            Sesampune tanahe punika kaukur olih Mantri kelasir sane mawasta I Gede tata, saking Singaraja, Digelis raris tanahe punika Kasukserahang ring soang-soang punggawa (sane mapinunas). Punggawa Tegalcangkring, Duke punika I Gede Putu saking Buleleng mamilih prajuru desa minakadi :

  1. Dane Pande Recep, keangkat dados prebekel.
  2. Dane Pan Tojan, keangkat dados wakilnyane. Saha kaabih olih prajuru-prajuru siwosan manut saka buatan duke punika.

Tan kocapan kasuwen-suwen sayan ngakehang kemawon cacah jiwan para petanine, jantos kadi kasekan antuk sareng akehe. Punika mawinan raris wenten ngerereh genah ngeledang, wenten sane nganginangm miwah wenten sane teher jenek malinggih ring genahe pangawit.

  • Sane magingsir ngeledang raris jenek ring baler Bunut, kasuen-suen genahe punika kawastanin : Banjar Bunut Bolong nepek manut sakadi caciren ipun, inggih punika wantah wenten wit bunut ageng, saha kaanggon margi ring tengah-tengah punyan bunute sane bolong punika.
  • Sane kesah nganginang sami raris jenek malinggih ring genahe irika sane kawastanin : Banjar Juwuk Manis. Ritatkala punika wenten punyan Juwuk manis sane ageng pisan, punika makawinan genahe punika raris kaadanin Banjar Juwuk Manis, manut kawentenane.
  • Genahe sane kalinggihin sang krama sane kantuk jenek malinggih kawastanin : Banjar Manggissari, manut taler ring kawentenan punyan manggis santé wantah mabunga kewanten.
  • Raris saking duk punika wastan desane rawuh mangkin kawastanin desa Manggissari.

 

PARA PRAJURU LAN PEMANGKU

  1. Ring Banjar Bunut Bolong                 : Pan Sena Taweng
  2. Ring Manggissari                                : Pan Tejan
  3. Ring Juwuk Manis                              : I Wayan Candra

 

  1. Ring Kayangan Tiga                           : AA Rai Rai Sangging, saking Taman Bali.
  2. Ring Pura Barak seng                         : Pan Wita.

PURA PUJA ANGGA SAKTI, RING BUNUT BOLONG DESA MANGGISSARI

            Manut bawos para pengelingsir ring desa Manggissari sane sareng ngrebak alas lan ngwangun desa Manggissari punika.

            Ritatkala para pengelingsir punika jagi mompong bunut ageng mangdene nyidayang keanggen margi nepes ngaja-ngelod riantukan duk punika sampun wenten margi aurutan : Pulukan – Pupuan – Buleleng. Sesampune sang gubernement kuasa ring Bali raris margine kabecikang. Bunut ageng punika raris kapongpong bongkol ipun, mangdane sida tembus acelahan motor sane ngalerang utawi ngelodang. Manut bawos pengelingsir-pengelingsir irika kirang langkung wenten 80 jantos 100 jatma dadine sane wenten tatkala mempeng jantos tembus bongkol bukit punika. Kecap suwe pisan karyane mempeng punika. Sedine punika akehan jatma saking sasak (Lombok) utawi begelan saking sasak. Kecap sane padem-padem punika riantukan :

  1. Genahe wantah tenget pisan
  2. Pinakit malariane ngerajalela irika
  3. Pekarya rodine kekirangan sangu
  4. Saha ten wenten tamba kawehin

Kocapang wawu ngandik apisan, sampun ipun tan eling ngeraris ipun padem lantur bangken ipun ketanem ring batan saking genah wit bunute punika. Sesampun akuweh wong sasake padem, raris wenten kocap bongolan saking Bali sane jagi megatang akah ipun/bunut, raris bongolan punika mirage suara/pawisik/sabda mangdane ngwangun pelinggih, saha upacara/upakara,saderenge jagi makarya mempeng bunute punika. Mandor sanem manggalang karya pamempengane punika ngerencanayang jagi melokang margine sade baduwuran, saking bunute ageng, taler nenten kedadosang olih suara gaib sane kapiragiang irika taler yening memarug janten para pekarya rodine sami jagi ngemasin padem.

Gelisang cerita raris sumanggem mekarya pelinggih ring baleran sada betenan saking margi tegep sapacara upacara. Sesampune punika wawu raris lantur karyane mongpong bongkol bunute punika jantos ipun tembus bolong, nangingke kantun alit pisan wantah acolohan meter pas duk punika. Taler sulur margine punika boya pateh kadi mangkin, nanging muluh mundukane sane ring kiwa, terus nembus ring margin ke pura puseh desa manggissari sane mangkin. Tan kocapang ring tahun masehi 1928 wawu Desa Manggissari kewangun lan duk punika :  

Kerama Banjar Bunut Bolong di gelis melinggih ring baleran saking Bunut Bolong rauh jantos kewates setrane. Tatkala punika krama druwene banget sampun keni pinakit malapetaka (bah bedeg), akueh pisan sane padem bilih wenten sane telas padem sakeluarga. Sue krama desane jenek irika nandang sengsara kirang langkung tiga-empat warsa, kocapang wenten anak istri sane meparab : Ni Gusti Ayu, jenek kirang langkung 200-300 meter, baleran saking bunut punika. Ring genah danene sering pisan kaselirin/kalingganan sinambi mapikeling mangdene :

  1. Krama desane magingsir ke genah badelodan saking bunute punika.
  2. Mangdane purane kagingsirang genahe sada baduwuran/tegehan saking bunute.
  3. Ring batune tenget irika patut purane kewangun.

Manut bawos seliran punika duke karihinan, ring batu punika genah pamujan  Danghyang Panca Rsi, silih sinunggil kabawos : Ida Danghyang Sidhi Mantra. Sami krama desane percaya turmaning sumuyub ngemargiang sapatuduh selirane punika. Di gelis ikrama desa megingsir manut pituduh siliran ngelodang, raris sami kramane dados becik kenak rahajeng selanturnya purane taler kagingsirang manut pituduh siliran punika seregep jangkep antuk sapacara upakara. Ritatkala kawentenang tabuh rah (tetajen), wenten anak (bebotoh) sane mesadah nyodedeg ring batu taulane punika, raris jeg niwang ipun tanpa sangkan, di gelis pemangkune nunasang tirta raris kasiratang ring anake punika, jeg cet inget ipun kadi biasa. Punika sane mekawinan kramane sumingkin maweweh-weweh percayane kalih baktine sareng sami.  Selanturnya prajuru desane inggih punika, kelihan banjar, sareng tapakan, selir kalih pemangku lan juru sapuh purane, igung bawos saha ngutsahayang ngewangun ilen-ilen sane tenget mekadi : Sanghyang Jaran, Panji Landung : wiyakti pisan kejantenane ilen-ilen punika dados tenget pisan. Buktinya sapasira jagi nyolahan ilen-ilen punika janten pisan kerawuhang/kesilirang olih roh-roh suci, sering sane tedun punika boya sewos kabawos : Ida Bang Manik Angkeran. Kirang langkung ilen-ilen punika memargi laminyane jantos 15 warsa. Sesampune punika Sanghyang Jaran lan Panji Landung sering mabawos mangdane ilen-ilen punika kapralinayang raris patut kagentos antuk palelaratan: Barong lan Rangda semalihne tarune sane kaanggen saking taru Bunut Bolong punika. Saha manggala duk punika minakadi : 

  1. I Gusti Ayu/Selir (sampun lina)
  2. I Gusti Putu Debet/Tapakan (sampun lina)
  3. I Ketut Rakis/selaku Tapakan (sampun lina)
  4. I Gusti Putu Cekeg/Pemangku (sampun lina)
  5. I Nyoman Gampang/selaku Penginter/Juru Sapuh

Kasuwen-suwen ngawitin warsa 1957 krama desa Manggissari wawu merasidayang ngewangun karya ageng sane kapratama : Karya Mungkah Nedeg Linggih      ring Pura Dalem Desa Manggissari, ring kanjekan rahinane punika palelawatan Barong lan Rangdane punika kabakta kakemitang  ring Pura Dalem Menawita wit saking sangkaning pasuwecan Ida Hyang, tepet ring manis karyane/odalane, raris palelawatan Barong lan Rangdane ngamedalang tirtha. Cihnane punika sane maka bukti ring kramane sami, mungguing kawisesan kalih tenget palelawate makakalih.

Malih ring nemoning piodalan ring “Pura Puja Angga Cakti” warsa 1959 malih ngamedalang tirtha tigang (3) warni inggih punika : warna putih, barak nguda lan barak wayah.

Ring warsa 1960 maling ngamedalang tirtha jantos mangkin kantun tileh tirthane, riantukan gedah toples genah tirthane nenten merasidayang antuk ngelesang tekep ipune.

Ring warsa 1975 malih ngamedalang tirtha, jantos meliyah rauh ring dasar pesimpenan Idane beteg makasami,. Jantos rauh mangkin, yaning pradene wenten grubug pinakit jagi rauh, janten wenten pamuwus karawuhang ring tapakane, mangdene Barong lan Rangdene kairing melancaran mamunah gering sapakuwuban sawates-wates Desa Manggissarine. Rawuh mangkin purane punika (Pura Puja Angga Cakti) kasungsung olih sapakrama Desa Manggissari lan kaempon olih Br. Bunut Bolong.

Bukti ipun sawengkon piodalan utawi walin Ida Bethara ring Pura Puja Angga Cakti akuweh pisan anake saking doh-doh (sewosan saking Desa Manggissari), rauh maturan miwah mebakti, saha maturan punia minakadi busana/wastra-wastra, tedung miwah sewosan gumanti tegep sandang kaanggen ngiyasin pelinggih-pelinggihe sami. Munggwing piodalan utawi walin Ida Bethara ring “Pura Puja Angga Cakti” iriki ring rahina ANGGARA KLIWON JULUNG WANGI.

Inggih wantah asapunika sane sida antuk titiyang nyatuwang/nyeritayang sane maka dasar bawos para penglingsir-penglingsir desane irika, dumugi sida antuk nganggen tetimbang-tetimbang olih para yogya sinamian lan para jana sewosan, gumanti wantah anggen titian nunas ica lan nunas dana punia, maka miwah utaman ipun titian pangeling-eling salanturnyane, rawuhing wekasang kawekas.

 

OM CANTI, CANTI, CANTI OM